آيين هاي سنتي عزاداري ماه محرم در استان يزد (عزاداري محرم يزد ) :

تحقیق درباره آداب و رسوم برگزاری مراسم تاسوعا و عاشورا در یزد

مردم یزد از گذشته‌های دور ارادت خود را به اهل‌بیت ثابت کرده‌اند و به‌نوعی پرچم‌دار عزای امام حسین (ع) در محرم و صفر هستند، این مردم مانند تمامی اقوام و مردم ایرانی آداب‌ و رسوم خاص خود را در دهه‌های محرم و به‌ خصوص روز تاسوعا و عاشورا دارند.

یکی از مهم‌ترین مراسم‌ عزاداري محرم يزد ، آیین نخل‌گردانی یا نخل برداری است که هرسال در شهرستان‌های استان یزد مانند میبد،‌ اردکان،‌ تفت و روستاها و آبادی‌های اطراف و همچنین حسینیه‌های مشهور، باشکوه‌تر از دوران گذشته برگزار می‌شود. در یزد، نخل را به شکل تابوت سیدالشهدا (ع) یا نمادی از یکی از شهدای کربلا درمی‌آورند. نخلی از جنس چوب و به شکل برگ درخت یا سرو که هیچ شباهتی به درخت نخل ندارد، اما به این نام خوانده می‌شود.

در تاسوعا و عاشورا مردم بالباس‌های سیاه به مساجد وارد می‌شوند. کسانی که سید هستند شال سبز به کمر می‌بندند و افراد عادی شال کرم و با برهنه کردن پا،‌ زیر تنه نخل می‌آیند و چاوش‌خوان‌ها شروع به مداحی می‌کنند و یک پرچم سیاه نیز در بالاترین نقطه‌ی نخل نصب می‌شود. سپس کسانی که زیر نخل را گرفته‌اند، با ذکرهای مختلف نخل را بلند می‌کنند.

آيين هاي سنتي عزاداري محرم يزد كه مهمترين آنها روضه خواني، تعزيه خواني، نخل برداري، برپايي هيات هاي عزاداري و دادن نذورات است همه ساله به صورت باشكوه در استان يزد برگزار مي شود.

در استان يزد شور حسيني در مردم به ويژه جوانان و نوجوانان با سياه پوش كردن هركوي و برزن، برافراشتن پرچم ها و بيرق سياه به ياد مظلوميت امام حسين (ع) و خاندانش در كوچه ها و خيابان ها قبل از فرا رسيدن محرم نمايان است و شهر به استقبال محرم مي رود.

برپايي هيئت هاي عزاداري محرم يزد

هيئت‌هاي عزاداري در يزد در قالب سينه‌زني و زنجير زني تشكيل مي‌شود و قدمت برخي از هيئت‌هاي استان يزد به قرن‌ها مي‌رسد كه آداب و سنن و همچنين تجهيزات عزاداري نسل به نسل به يادگار گذاشته شده است به گونه‌اي كه حفظ و صيانت از آن سرلوحه كار دست‌اندركاران هيئت‌هاي عزاداري است.

از هيئت هاي معروف يزد مي توان هيات فهادان، علقمه، خلف باغ، باغ گندم، بعثت، خرمشاه، گنبدسبز، پنبه كاران و مسجدجامع را نام برد.

هيئت‌هاي عزاداري از يك حسينيه، سينه‌زنان به حسينيه ديگر مي‌روند و اهالي آن حسينيه را از آمدن ماه محرم خبردار مي‌كنند و در ميانه راه كه عزاداران سينه‌زن به حسينيه‌هاي ديگر مي‌روند، مردم نيز نذورات خود را توزيع مي كنند.

نام بسياري از هيئت‌ها برگرفته از محله و شهر است و جالب آنكه در برخي از هيئت‌هايي كه گروه سني خاصي در آن حضور مي‌يابند نامي در حد سنين ياران و فرزندان حضرت ابا عبدالله را دارا هستند كه مي‌توان به هيئت «علي اصغر» مربوط به سنين كودكان و يا «قمر‌بني هاشم» براي جوانان نام برد البته اختصاص گروه سني خاص به هيئت‌ها نمادين بوده و در تمام هيئت‌های عزاداري محرم يزد ، كودك، خردسال، نوجوان، جوان، ميانسال و پيرمردان دوشادوش هم به عزاداري مي‌پردازند.

آغاز فعاليت هيئت‌هاي عزاداري محرم يزد دهه اول محرم‌ الحرام است كه البته يك هفته قبل از آن اعضاي هيئت در مسجد يا تكايا پس از نماز مغرب و عشا گردهم مي‌آيند و با شعر و نوع آهنگ عزاداري آشنا مي‌شوند و تمريناتي نيز انجام مي‌دهند.

فعاليت هيئت‌هاي عزاداري محرم يزد در دهه اول محرم به اتمام نمي‌رسد؛ بلكه حداقل تا سيزدهم محرم و حتي دهه آخر ماه صفر حضوري پرشور دارند.

حضور در روضه‌خواني ها، عزاخانه‌ها و تكيه‌گاه ها براي هيئت‌ها محدود به محله و منطقه حتي شهر خاص نمي‌گردد و هرجا كه عاشقان امام حسين (ع) اين هيئت‌ها را دعوت كنند با نظم و برنامه‌ و در بين سخنراني و روضه در محل حضور مي‌يابند و به عزاداري مي‌پردازند.

هر هيئت عزاداري به يك حسينيه يا مسجد و يا تكيه منسوب است كه ميعادگاه عاشقان اباعبدالله حسين (ع) آن محل است. برخي از مومنين براي اداي نذر خود هزينه‌ جاري هيئت را در طول سال متقبل مي‌شوند و برخي نيز از فرصت مدد گرفته در احياي سفره پر بركت امام حسين (ع) دستي رسانده به گونه‌اي كه در ايام عزاداري هيئت‌هاي عزاداري از خوان پر رونق امام حسين روزي پاك و طيب بهره‌مند مي‌شود.

اجرای مراسم های مذهبی روز تاسوعا – عزاداري محرم يزد

مراسم عَلم برداری یا علم بستن در روز تاسوعا و تدارکات وابسته به آن از دیدگاه اجتماعی و مردم شناسی بسیار حائز اهمیت است. عَلم به عنوان نشان و نماد پرچم سپاه امام حسین علیه السلام در روز عاشورا از زمان صفویه وارد مراسم آیینی ما شده است و در گذشته مردم برای رفع مشکلات یا درمان بیماری نذر می کردند که هرسال در محرم علم ببندند. علم بستن بدین معناست که ابتدا چوب علم را که اغلب از درخت چنار است تهیه می کنند که گاهی ارتفاع این چوب به ۱۲ متر می رسد و سپس در مراسم وآیینی خاص چوب ها را با پارچه هایی از جنس مختلف و رنگ های گوناگون تزیین می کنند. این مراسم هرساله بدین صورت است که در عصر روز ششم محرم، افراد خانواده هایی که علم دارند به کمک چند تن از اقوام و آشنایان که در این کار مهارت لازم را دارند تمامی بخش علم را با پارچه های رنگارنگ تزیین می کنند. البته رنگ پارچه های علم سادات، سبز یا مشکی ساده است. پس از آماده شدن علم، صاحب علم در خانه خود را باز می گذارد تا همسایه ها به پای علم بروند و به نیت برآورده شدن حاجت، گوشه های پارچه های عَلم را گره بزنند. بعد از اذان مغرب بزرگان و ریش سفیدان محله جمع شده و یکی یکی به خانه های علم داران می روند و آنها را به حسینیه اصلی شهر یا محله حمل می کنند و آنها را به صورت ایستاده در آن مکان قرار می دهند. پس از این که تمامی علم ها و «شَده ها» به حسینیه آورده شد مراسم بتدریج آغاز می شود. به طوری که قبل از بلندکردن شَده و علم ها، «جوش دوره» می زنند و سپس علم را بلند می کنند. شَده در واقع نوعی علم یا پرچم است که نماد و نشان قبایل و گروه های مختلف شرکت کننده در جنگ روز عاشورا ست. جوش دوره بدین ترتیب است که افرادی دستان یکدیگر را گرفته و پاهای خود را به جلو و عقب می گذارند و اشعاری را می خوانند و دور حسینیه حلقه می زنند و به سینه زنی و عزاداری می پردازند. سپس علم داران شال می بندند و علم را برداشته و به دور حسینیه می گردند.

اجرای مراسم روز عاشورا در یزد (عزاداري محرم يزد)

از ابتدای دهه محرم ساکنان محلات، مقدمات مراسم و مراسم حرکت نمایشی کاروان های مذهبی در روز عاشورا را فراهم می کنند. در این روز از محل تجمع و تدارکات مراسم، کاروان ها حرکت کرده و به سمت حسینیه بزرگ محله می روند. در گذشته این کاروان ها با شتر و کجاوه های چوبی مزین می شدند ولی امروزه از ماشین های سنگین برای اجرای این نمایش استفاده می شود. در طول پیمودن مسیرکاروان، هر یک از گروه های نمایشی به ایفای نقش مورد نظر خود می پردازند. برخی سوار بر اسب یا شتر و برخی در صحنه های طراحی شده در کفی ماشین های سنگین مراسم را اجرا می کنند. اوج هنر تزیینی، صنایع دستی و معماری سنتی و بومی در قالب عزاداري محرم يزد را می توان در اجزای مختلف این کاروان مذهبی مشاهده کرد. پس از رسیدن کاروان ها به محل مورد نظر، یک بار دیگر صحنه های نمایش برای مدتی اجرا می شود و پس از خروج کاروان، مراسم نخل برداری آغاز می شود.

شرح صحنه های نمایشی در کاروان های عزاداري محرم يزد (تاسوعا و عاشورا )

 صحنه تخت یزید

یکی از عظیم ترین صحنه های به نمایش گذاشته شده در روز عاشورا  و عزاداري محرم يزد ،تخت یزید است که در واقع بیانگر وضع کاخ یزید است. تخت یزید دارای یک فضای پر تجمل با دکوراسیون و مبلمان اشرافی است. تمامی محل فوق با پارچه های مخمل قرمز رنگ پوشیده شده است.

صحنه دیر راهب (فرنگی)

صحنه دیر راهب بیانگر این واقعه است که زمانی که لشکر یزید سر بریده شهدای کربلا را به طرف کوفه می بردند تا به یزید تحویل دهند، در میان راه در کنار صومعه ای برای استراحت توقف می کنند. سر مبارک امام حسین علیه السلام را که داخل جعبه ای بود در کنار صومعه راهبی قرار می دهند. شب هنگام راهب از صومعه خود بیرون می آید و متوجه جعبه می شود و معادل جایزه ای که قرار بود برای تحویل سر بریده امام بدهند، به آنها می دهد تا برای مدت کوتاهی آن جعبه را نزد خود نگاه دارد.

صحنه بازار و خرابه شام

خرابه شام در واقع جایی بود که زنان و کودکان سپاه امام حسین علیه السلام را برای مدتی در آن زندانی کردند. برای بازسازی تصویری خرابه شام از خشت، گل و آجر با گیاهان خشکیده استفاده می شود تا یک خرابه را مجسم کند. بازار شام در این کاروان، از بی نظیرترین بخش ها به لحاظ نوع ساخت و بازسازی است.

مردم عامه بدون داشتن اطلاعات علمی در زمینه طراحی صحنه و دکوراسیون، به شیوه ای کاملاً حرفه ای اقدام به باز زنده سازی و نمایش بازار شام می کنند. در این قسمت از کاروان، غرفه های کوچکی ساخته می شود که هرکدام بیانگر صنف و شغل خاصی است. بخش بالایی بازار شام را طاق نصرت می بندند و دورتادور آن را به وسیله شمعدان، آیینه و گلدان تزئین می کنند و تمام حجره ها را به وسیله پارچه های نقش دار می پوشانند. در ابتدای بازار شام درویش می ایستد که راوی وقایع اتفاق افتاده است. در هریک از حجره ها نیز حرفه و پیشه ای در حال انجام است. اغلب باتجربه ترین افراد در قدیمی ترین مشاغل شهر در این غرفه ها با ابزار و ادوات قدیمی به ایفای نقش می پردازند. بدون اغراق از بازار شام در کاروان مذهبی محلات شهر یزد می توان به عنوان موزه ای متحرک در زمینه هنر و مردم شناسی نام برد. حرفه هایی چون گیوه بافی، عطاری، سبدبافی، ابریشم کشی، پنبه زنی، قصابی، کوزه گری و… در این بازار به نمایش درمی آید.

گهواره علی اصغر در عزاداري محرم يزد

واقعه تیر زدن حَرمَله به گلوی حضرت علی اصغر از دیگر صحنه هایی است که به عنوان یکی از  آیین های عزاداري محرم يزد در این کاروان به نمایش درمی آید. اهالی بنا به اعتقادی که دارند برای تبرک یا مصونیت از بیماری برای کودکان خود، نذر می کنند در روز عاشورا کودک خود را جامه علی اصغر بپوشانند و در طول مسیر کاروان در گهواره قرار دهند.

 

صحنه تخت شیر

در این بخش از کاروان، فردی لباس شیر بر تن می کند و در زمان پیمودن مسیر بر دست خونین حضرت ابوالفضل علیه السلام سوگواری می کند و کاه بر سر می ریزد. ذوالجناح، حجله خانه حضرت قاسم، قبر شش گوشه، طفلان مسلم و شطِ فرات از صحنه های دیگر این کاروان در روز عاشوراست.

 نخل‌برداري يا نخل‌گرداني – عزاداري محرم يزد     

قدمت نخل در آیین‌های ایرانی به دوره پیش از زرتشت و زمان مرگ سیاوش و مصائب میترا می‌رسد که برای آن، آیین نخل‌گردانی برگزار می‌شد.

اما بعد از اسلام و با شهادت امام حسین (ع)، شخصیت ایشان در میان مردم مسلمان جایگزین سیاوش و میترا شد و از آن دوران، یزدی‌ها کسانی بودند که آیین نخل‌گردانی را هر سال برای امام حسین (ع) در ایام محرم برگزار می‌کنند.

بعد از اسلام، آیین نخل‌گردانی هر سال در شهرستان‌های استان یزد مانند میبد،‌ اردکان،‌ تفت و روستاها و آبادی‌های اطراف و همچنین حسینیه‌های مشهور، با شکوه‌تر از دوران گذشته برگزار می‌شود.

“نخل” به عنوان نماد تابوت امام حسین(ع) شناخته می شود و بلند کردن آن از زمین که معمولا با گروه زیادی از مردان قوی هیکل انجام می شود، نمادی از تشییع پیکر حضرت امام حسین (ع ) است.

نخل برداری به عنوان فراز و نقطه اوج عزاداری روز عاشورا و در ساعات اولیه صبح عاشورا و در برخی نقاط در ظهر یا عصر عاشورا انجام می شود.

نخل امیرچخماق و تفت، دو نخل کهن‌سالی با حدود 400 سال قدمت است. یزدی‌ها دو یا سه روز قبل از آغاز ماه محرم، آیین پرسه‌زنی (پیرامون چیزی گشتن) را اجرا می‌کنند.

در شهرهاي استان يزد پنج يا شش روز مانده به تاسوعا و عاشوراي حسيني، مراسم آذين‌بندي نخل برگزار مي‌شود. در اين مراسم دو طرف نخل سياه‌پوش مي‌شود و در برخي شهرهاي استان مانند ميبد و اردكان 72 شمشير نماد 72 تن از ياران امام حسين (ع) به نخل بسته و اين نخل براي روز عاشورا آماده مي‌شود.

در تاسوعا و عاشورا مردم با لباس‌هاي سياه به مساجد وارد مي‌شوند. كساني كه سيد هستند شال سبز به كمر مي‌بندند و افراد عادي شال كرم و با برهنه كردن پا،‌ زير‌ نخل مي‌آيند و چاوش‌خوان‌ها شروع به مداحي مي‌كنند و يك پرچم سياه نيز در بالاترين نقطه‌ي نخل نصب مي‌شود. سپس كساني كه زير نخل را گرفته‌اند، با ذكرهاي مختلف نخل را بلند مي‌كنند.

در برخي تكيه‌ها، آينه‌اي كه نماد سپر و تجلي خداوند است روي علم قرار مي‌گيرد، گاهي نيز شمع يا چراغ دستي بر بدنه‌ نخل مي‌بندند و با بلند كردن تنه نخل در برخي مكان‌ها، سه‌بار و در برخي ديگر هفت‌بار، نخل را دور حسينيه‌ مي‌چرخانند.

نخل نماد تابوت سيدالشهدا و معمولا از جنس چوب است و مراسم نخل برداري از ويژگي هاي منحصر به فرد عزاداري محرم يزد است.

نخل هاي ميدان بعثت، امير چخماق و ميدان امام تفت از جمله نخل هاي معروف يزد هستند و مراسم نخل برداري عصر روز عاشوراي ميدان امام تفت كه تا غروب روز عاشورا ادامه دارد از شكوه وجلال خاصي برخوردار است.

نخلها در ديگر ايام سال بدون تزئيين در كنار حسينه ها، تكايا و ميادين بزرگ شهر قرار دارند و سنبل عشق و ارادت مردم يزد به امام حسين(ع) به شمار مي روند و مردم نسبت به آن احترام وارادت خاصي قائل هستند.

عزاداري محرم يزد – روضه خواني

مراسم هاي روضه خواني مردم يزد از شهرت خاصي برخوردار و مراسم روضه خواني در يزد بعد از نماز صبح تا پاسي از شب در حسينيه، تكايا و مساجد و برخي منازل و اماكن موقوفه با شور و شكوه خاصي برگزار مي شود.

پرسه‌زني در تاسوعا

پرسه‌زني در روز تاسوعا هم از سنت‌هايي است كه در تاسوعاي هر سال هيئت‌هاي عزاداري هر محله و يا شهر به خصوص روستاها انجام مي شود و هيئت ضمن خواندن اشعاري در رثاي حضرت امام حسين (ع) به جمع آوري و توزيع نذورات مردمي مي پردازد.

همچنين اين هيئت ضمن عزاداري و نوحه‌سرايي براي آن دوستدار امام حسين (ع) براي متوفيان و درگذشتگان طلب عفو و بخشش مي‌كند.

پخت آش نذري

آش نذري معروف به آش امام حسين در طول 2 ماه محرم و صفر به خصوص تاسوعا و عاشورا و اربعين حسيني طبخ و بين عزاداران توزيع مي شود.

 عزاداري محرم يزد و آيين چاووش خواني

آيين «چاووش‌خواني» نيز از ديگر آيين‌هاي يزدي‌ها در ماه محرم  است. اين آيين‌ كه در مناسبت‌هاي ديگر مانند رمضان نيز برگزار مي‌شود، همزمان با آيين «پرسه‌زني» ولي با وسعتي بيشتر برگزار مي‌شود.

در اين مراسم، چاووش‌خوان به بالاي بلندي مي‌رود و با خواندن اشعاري در رثاي امام حسين (ع)، مردم را از آمدن ماه محرم آگاه مي‌كند.

مراسم تعزيه خواني درعزاداري محرم يزد

صبح روز عاشورا مراسم تعزيه خواني در اغلب نقاط استان يزد برگزار مي‌شود و در اين روز تعزيه‌ خوان ها وقايع عاشورا را بازسازي مي‌كنند.

مراسم تعزيه از ورود “شمر” به صحنه كربلا آغاز مي‌شود و تا شهادت امام حسين(ع) ادامه دارد و تمامي گفتگوهاي ميان افراد به صورت شعر رد و بدل مي‌شود.

برگزاری مراسم عزاداري محرم يزد در سيزده محرم 

مردم مومن استان يزد از ديرباز در روز ۱۳محرم كه آن را سوم امام‌حسين(ع) نيز مي‌خوانند به برگزاري مراسم‌هاي مختلف عزاداري و به خصوص نخل‌برداري در گوشه و كنار شهر و در محلات مختلف مي‌پردازند و به مقام والاي شهداي كربلا اداي احترام مي‌كنند.

مردم ولايتمدار يزد در آييني كهن، مصادف با روز 13 محرم با راه اندازي دستجات سينه زن و زنجيرزن و حضور در مسجد ملااسماعيل نسبت به برپايي مجلس عزاداري حضرت امام حسين (ع) و ياران و اصحاب وفادارش اقدام مي كنند.

اين مراسم معنوي از ابتداي صبح آغاز و تا برگزاري نماز جماعت ظهر و عصر در اين مكان مقدس ادامه خواهد داشت.

در روز سيزده محرم و سومين روز شهادت امام حسين (ع) در برخي نقاط استان يزد مراسم ويژه “هيات بني اسد” برگزار مي‌شود.

در اين روز ، عده‌اي از عزاداران لباس مخصوص عربي پوشيده و ضمن قرائت اشعاري ، در يك حركت پيكرهاي نمادين امام حسين(ع) و يارانش را از حسينيه سفلي به سمت حسينيه عليا تشييع مي‌كنند.

پس از پايان اين مراسم، تعزيه ورود امام سجاد(ع) به صحنه كربلا و دفن شهدا اجراء مي‌شود.

مراسم عزاداري سالار شهيدان حضرت اباعبدالله الحسين (ع) در برخي نقاط استان يزد در دو ماه محرم و صفر برگزار مي شود.

  دسته سقا      

در مراسم عزاداري محرم يزد ، گروهی از نوجوانان لباس سیاه می‌پوشند و لنگ قرمزی دور كمر خود می‌بندند. آن‌ها مشك روی دوش گذاشته و بازوبندی از قرآن مجید را كه با پولك‌های رنگارنگ و برگ‌های فلزی نقره‌ای رنگ تزیین شده، بر كتف خود می‌بندند و در صفی منظم با ذاكر و سردسته خود همخوانی می‌كنند. اگر فصل گرما باشد، یكی دو نفر هم در پشت صف با مشك پر از آب و یا شربت گلاب، به اهل مجلس و عزاداران آب می‌دهند. آن‌ها آب را در جام ابوالفضل (ع) ریخته و به مردم تعارف می‌كنند. دسته سقا یك علم چهار گوش دو پایه و یا یك علم سه گوش با تمثال حضرت ابوالفضل(ع) را با خود حمل می‌كنند.

کتل بستن      

در یزد به اسب زین كرده‌ای كه به طرز خاص آراسته شده و پیشاپیش دسته عزاداری حركت می‌كند،«كتل» می‌گویند. گاهی به گردن این اسب چند شال ترمه یا ابریشمی به رنگ‌های سبز و سرخ آویزان كرده و سر و صورت حیوان را با چند قطعه آیینه كوچك، نگین، قرآن و … آذین می‌نمایند و گاه بنا بر سلیقه شخصی و به تعبیری دیگر، پارچة سفید خون‌آلودی را بر پشت حیوان می‌كشند و چند قطعه چوب رنگ شده قرمز به نشانة تیر و پیكان در پارچه فرو می‌كنند. همچنین كبوتر خونی زنده‌ای را نیز بر پشت اسب می‌گذارند.

افسار این اسب یا كتل همواره در دست محافظ آن است و جلو دستة سینه زنی حركت می‌كند و محافظ آن مرتب سر و صورت حیوان را نوازش می‌كند. این حركت نمادین را «اسب و كتل» می‌نامند.

منابع تحقیق :

سایت http://ichto.ir

سایت ویکی پدیا فارسی

سایت vista.ir

---

جهت دانلود رایگان تحقیق درباره عزاداري محرم يزد از لینک زیر استفاده نمایید .

دانلود تحقیق درباره عزاداري محرم يزد با لینک مستقیم ( 7 صفحه – 108 کیلوبایت )

 

 

کافی نت سایه روشن